Charakterystyka Zbiorów

Księgozbiór misjonarski kształtował się stopniowo, od momentu przybycia misjonarzy na Stradom. Początkowo z pewnością misjonarze posiadali kilka egzemplarzy Biblii, teksty kazań, księgi liturgiczne. Księgozbiór powiększał się również dzięki nabytkom, spuściznom po zmarłych misjonarzach czy darom. Prawdopodobnie niektóre książki były ofiarowane przez misjonarzy francuskich, wizytatorów czy kapłanów pracujących na Stradomiu.

Trudno dzisiaj jednoznacznie określić wielkość zbiorów w pierwszych latach funkcjonowania biblioteki. Pełniejsze informacje można uzyskać dopiero z początku XVIII w. Z tego czasu zachowały się rękopiśmienne inwentarze, z których najstarszy pochodzi z roku 1728. Według tego katalogu biblioteka liczyła wtedy 1 347 pozycji. Kolejny pochodzący z 1740 roku wykazywał 2 289 pozycji, w roku 1743 było natomiast 3 313 woluminów.

Aby uzyskać pełniejszy obraz biblioteki warto porównać dwie księgi inwentarzowe z 1728 i 1743. Według inwentarza z 1728 w bibliotece można było wyróżnić następujące działy:

• Libri sacra scripturae,
• Concilia et sinodi,
• Patres,
• Interpretatores,
• Theologi speculativi,
• Theologi morales,
• Libri iuridici,
• Libri controversiarum,
• Concionatores latini,
• Libri spirituales,
• Libri praecatorii,
• Historia Sacra,
• Politici et historii prophani,
• Philosophi,
• Varii librii.

W inwentarzu z 1743 roku natomiast oprócz wymienionych działów pojawiło się jeszcze 6 nowych:

• Libri rituum,
• Concionatores polonici,
• Libri meditationum,
• Vitae Sanctorum,
• Medici,
• Oratores,
• Poetae.

Analizując liczbę pozycji w poszczególnych działach można zauważyć, że najwięcej woluminów przybyło wśród ascetyki, kazań, filozofii i teologii spekulatywnej. Znaczący był również wzrost pozycji świeckich: ze 128 do 869.

Niewątpliwie na rozwój księgozbioru w XVIII w. największy wpływ miało związanie Stradomia z formacją kleryków diecezjalnych i misjonarskich. W kolejnych latach do biblioteki trafiały również księgozbiory zlikwidowanych domów misjonarskich, czy innych zgromadzeń zakonnych. Jak kształtował się księgozbiór na początku XIX wieku dowiadujemy się z inwentarza z roku 1829. Według katalogu w bibliotece misjonarskiej było 900 dzieł in folio i 1400 in quatro, łącznie 2306 pozycji. Następną informację o zbiorach bibliotecznych przynosi inwentarz „Inwentarza Domu Stradomskiego” z 1875 roku, który znaczną część poświęca książkom. Wynika z niego, że wtedy w bibliotece znajdowało się 2265 pozycji (2799 woluminów). Osobno przechowywano 15 ksiąg określonych w inwentarzu jako „ściśle kościelne”. Pod koniec XIX wieku wspomniany już wcześniej ks. Franciszek Namysłowski sporządził kolejny katalog Biblioteki Stradomskiej, w którym omówił wybrane przykłady cenniejszych zbiorów biblioteki.

Przed rokiem 1914 księgozbiór nie był w pełni uporządkowany, co uniemożliwia dokładne ustalenie jego liczebności, przypuszczalnie było to około 20 tysięcy tomów. Biblioteka Stradomska była wówczas najbogatszą biblioteką misjonarską Krakowskiej Prowincji Zgromadzenia. Za wizytatorów Kaspra Słomińskiego (1906-1925) i Józefa Kryski (1925-1957) zaczęto sprowadzać najnowsze dzieła teologiczne z zagranicy, oraz prenumerować fachowe czasopisma naukowe w językach: niemieckim, francuskim, czy włoskim.

Po II wojnie światowej w 1946 roku odnowiono pomieszczenia. Wraz z powrotem zbiorów dokonano pewnej systematyzacji i podjęto próbę ich spisania. Sporządzono wówczas tymczasowy katalog alfabetyczny. Największy wkład w tę pracę wnieśli ks. dr Franciszek Bracha CM (ówczesny dyrektor) i ks. dr Aleksander Usowicz CM. Po II wojnie światowej księgozbiór powiększył się o zbiory zlikwidowanego domu lwowskiego, jak również domów tarnowskiego i zakopiańskiego.

W roku 1956 rozpoczęto gruntowne porządkowanie i katalogowanie księgozbioru. Pod opieką opiekuna ks. dr Rafała Markitona CM i ks. dr hab. Aleksandra Usowicza CM grupa kleryków i księży sporządziła nowe sygnatury książek. Dokonano także konserwacji wybranych woluminów. W dziełach, które nie miały kart tytułowych, wklejono fotografie na podstawie zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej.

300 lat po przybyciu pierwszym misjonarzy na Stradom szacowano, że zbiory biblioteki liczyły ok. 120 tysięcy woluminów. W roku 1995 biblioteka wzbogaciła się o księgozbiór kleparski, liczący około 30 woluminów.

Biblioteka Stradomska obecnie gromadzi około 200 tysięcy woluminów książek i czasopism oraz dubletów. Wśród nich znajduje się wiele rzadkich i cennych dzieł.

Księgozbiór Biblioteki Stradomskiej obejmuje m.in.: kilkadziesiąt rękopisów, w tym co najmniej cztery średniowieczne oraz około czterdziestu inkunabułów, w tym kilka w częściowo zachowanych XVI i XVII-wiecznych oprawach wykonanych z tłoczonej skóry, a także liczne skrypty seminaryjne z XVIII-XIX wieku. W zbiorze stradomskim znajduje się ponadto kilkanaście tysięcy tomów starodruków, w tym kilkaset druków rzadkich, większość w oprawach skórzanych.

Na szczególną uwagę zasługuje iluminowana, pochodząca z Francji, datowana na rok 1260 rękopiśmienna Biblia Latina. Cenne jest ponadto dzieło Jana Buridana Compedium totius logicae z XIV/XV wieku oprawne w skórę ze śladami okuć. Wartościowe są również Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae Jana Długosza, stanowiące tzw. kodeks stradomski z XVI wieku.

Spośród inkunabułów warto odnotować dwie Biblie, wykonane w XV wieku. Jedna z nich to Biblia cum additione Menardi Monachi, wydana w Norymberdze w 1486 roku u Antoniego Kobergera, druga Biblia wydana w Spirze u Piotra Dracha w 1489 roku. Wartościowe są również Postilla super Epistolas et Evangelia; Gesta Romanorum czy De futuris Christianorum.

Spośród ogromnego zbioru starych druków wymienić możemy kilka dzieł zdobionych drzeworytami. Popularny w średniowieczu traktat Ars moriendi. Kolejna księga to Cosmographia uniwersalis Sebastiana Munstera. Warto również zwrócić uwagę na dwie, wydane we Frankfurcie pozycje: De medicinati materia libri sex Dioskuridesa oraz De antiquitatibus iudaicis.

Z polskich starodruków wyróżnić należy sześć ksiąg spośród tych wydanych w Krakowie: Exercitium nova logice Aristotelis Jana z Głogowa, Ordo Missae Stanisława Zaborowskiego, Biblia Leopolity, Opera Stanisława Sokolowskiego, Skład albo skarbiec znakomitych sekretów ekonomiej ziemiańskiej Jakuba, Życie… S. Wincentego Ferreryusza.

Zbiór biblioteki obejmuje również dawne rękopiśmienne podręczniki seminaryjne przechowywane w Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Przebadał je w 1915 roku ks. Franciszek Bączkowicz CM w celu uzyskania pełniejszego obrazu formacji kleryków w seminarium Stradomskim.

W księgozbiorze znajduje się zbiór broszur i druków ulotnych z końca XVIII wieku, który przekazano na Stradom z Biblioteki świętokrzyskiej. Misjonarze warszawscy otrzymali ten zbiór po śmierci prymasa Michała Poniatowskiego. Znaczenie kolekcji podkreślił nawet Stanisław Estreicher w Bibliografii polskiej: „Kto wie jaką rzadkością bywają takie ulotne pisma, ukazujące się w okresie gorętszych chwil narodowego życia (…) i ginące potem bez śladu, – ten nie zdziwi się wielką ilością nieznanych skądinąd druków, jakie się w tych tekach znalazły. Teki te stanowiły niegdyś aparat podręczny prymasa Poniatowskiego”.